TY - JOUR T1 - TT - تأثیر تقسیط کود نیتروژن تحت شرایط متنوع نور و دما بر عملکرد و کارایی مصرف نیتروژن در گندم دوروم JF - gnbd-arpe JO - gnbd-arpe VL - 6 IS - 2 UR - http://arpe.gonbad.ac.ir/article-1-373-fa.html Y1 - 2020 SP - 135 EP - 148 N2 - چکیده مقدمه: امروزه گندم بیش از بیست درصد کالری مورد نیاز مردم جهان را تأمین می‏کند و در بین غلات به‎‏عنوان یک محصول استراتژیک در جهان مورد توجه است. از مهم‏ترﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺟﻬﺖ اﻧﻄﺒﺎق ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﮔﻨﺪم و اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ، اﻧﺘﺨﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺎﺷﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﺑﺎشد. نیتروژن از اجزای تشکیل‏دهنده اسیدهای آمینه، کلروفیل، آنزیم‏ها، اسیدهای نوکلئیک و پروتئین‏ها بوده و نقش عمده‏ای در فیزیولوژی گیاه دارد. بنابراین لزوم برنامه‏ریزی درست جهت افزودن میزان مناسب کود و تقسیط زمانی مناسب آن براساس مراحل مختلف رشد گیاه ضروری به نظر می‏رسد. این آزمایش با هدف دستیابی به بهترین تیمار میزان و زمان مصرف کود نیتروژن و تاریخ کاشت‏ برای گندم دوروم مورد انجام قرار گرفت. مواد و روش‌ها: آزمایش در سال زراعی 96-1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبد کاووس انجام شد. آزمایش به‎صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‏های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. جهت ایجاد شرایط متنوع نوری و دمایی سه تاریخ کاشت مختلف شامل 20 آبان، 20 آذر و 20 دی در نر گرفته شد. مصرف کود نیتروژن به میزان 200 کیلوگرم در هکتار از منبع کود اوره با 4 تقسیط: 1) عدم کوددهی (شاهد)، 2) 25 درصد کوددهی پایه و 25 درصد در مرحله پنجه‎زنی و 50 درصد در مرحله ساقه‎دهی، 3) 50 درصد کوددهی پایه و 25 درصد در مرحله پنجه‎زنی و 25 درصد در مرحله ساقه‏دهی، 4) 25 درصد کوددهی پایه و 50 درصد در مرحله پنجه‎زنی و 25 درصد در مرحله ساقه‏دهی اعمال شد. صفات مورد بررسی شامل وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درصد پروتئین دانه، کارایی مصرف نیتروژن، کارایی جذب نیتروژن، کارایی تبدیل نیتروژن و شاخص برداشت نیتروژن مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاریخ کاشت بر تمامی صفات مورد بررسی در سطح آماری یک درصد معنی‎دار شد. عامل تقسیط نیتروژن نیز بر تمامی صفات به جز شاخص برداشت (عدم معنی‎داری) در سطح آماری یک درصد تاثیر معنی‌داری داشت. اثرات متقابل تاریخ کاشت × تقسیط نیتروژن نیز در صفات کارآیی جذب نیتروژن و شاخص برداشت نیتروژن در سطح آماری یک درصد و پروتئین دانه در سطح پنج درصد اختلاف معنی‎داری نشان دادند. بیش‎ترین عملکرد دانه (12/248 گرم در مترمربع) مربوط به کاشت در تاریخ 20 آبان و کم‎ترین عملکرد (25/176 گرم بر مترمربع) مربوط به کاشت در 20 دی بود. با مقایسه تاریخ‌های کاشت‌ مختلف در بین اجزای عملکرد دانه مشخص شد که با تاخیر در کاشت باعث کاهش عملکرد صفات اندازه‌گیری شده است؛ در نتیجه باعث کاهش عملکرد دانه شد. بیش‎ترین عملکرد دانه، پروتئین دانه و کارآیی مصرف نیتروژن در تاریخ کاشت 20 آبان و تقسیط کودی N1 (25 درصد کوددهی پایه و 25 درصد در مرحله پنجه‎زنی و 50 درصد در مرحله ساقه‎دهی) مشاهده گردید. نتیجه­گیری: نتایج این پژوهش مشخص کرد که با اتخاذ مدیریت مناسب در انتخاب تاریخ کاشت و همچنین نحوه کاربرد کود نیتروژن می­توان از هدررفت این منبع غذایی جلوگیری نمود و در این راستا تاریخ 20 آبان به عنوان مناسب­ترین تاریخ کاشت گندم دوروم در شرایط اقلیمی گنبد کاووس و همچنین تیمار تقسیط کودی N1 به دلیل توجیه اقتصادی و آبشویی کمتر نیتروژن و همچنین جلوگیری از اثرات مخرب زیست محیطی جهت کشت گندم دوروم در منطقه توصیه می­شود. واژه‎های کلیدی: پروتئین دانه، پنجه­زنی، تاریخ کاشت، شاخص برداشت نیتروژن، عملکرد دانه M3 ER -