مقدمه: گندم (Triticum aesivum L.) یک محصول اصلی و مهم است که به‌طور گسترده در طیف وسیعی از مناطق کشت میشود و یکی از منابع اصلی کربوهیدارت، پروتئین، فیبر، اسید آمینه و ویتامین میباشد. در میان عوامل محدودکننده عملکرد در حالت طبیعی، آب مهمترین عاملی است که به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از جمله ایران، از راه های مختلف باعث محدودیت کاشت میگردد. در بسیاری از محیطهای نیمه خشک رطوبت نسبی در ابتدای فصل رشد در بالاترین حد خود بوده و با افزایش دما و قطع بارندگیها کاهش مییابد. در این مناطق به طور معمول دوره پر شدن دانه مصادف با کم آبی و افزایش تبخیر است و در نتیجه عملکرد کاهش مییابد.کاهش عملکرد برای گندم به عنوان مهم ترین غله مورد نیاز بشر، تامین نیاز غذایی جمعیت رو به رشد را با مشکل مواجه میسازد. بنابراین اهمیت بررسیهای بیشتر روی تنش خشکی و گندم مشخص میشود و بهنژادگران را به سمت گسترش ارقام مقاوم سوق میدهد. مواد و روشها: این تحقیق در سال زراعی 1400-1399 با هدف ارزیابی تحمل به تنش 50 لاین نوترکیب گندم در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس اجرا شد. این آزمایش به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی بر روی 50 لاین مختلف گندم حاصل از تلاقی ارقام گنبد در زاگرس با سه تکرار و در دو تاریخ کاشت (23 آبان، 10 بهمن) انجام شد. فاکتور اول شامل50 لاین مختلف گندم حاصل از تلاقی ارقام گنبد در زاگرس و فاکتور دوم شامل دو تاریخ کاشت (23 آبان و 10 بهمن) بود.سه ردیف دو متری برای هر لاین کشت شد که بین ردیف ها 20 سانتیمتر فاصله بود و بین واحدهای آزمایشی 40 سانتیمتر فاصله داشت. سپس شاخصهای تنش غیرزنده گیاهی با استفاده از نرم افزار iPASTIC محاسبه شد. سپس شاخص های به دست آمده با استفاده از طرح کاملاً تصادفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج: نتایج تجزیه واریانس حاکی از معنیدار بودن تفاوت بین لاینهای مورد بررسی در شرایط تنش خشکی و نرمال بود. نتایج مقایسه میانگین در بین لاینهای مورد بررسی و شاخصهای مقاومت به تنش خشکی نشان داد که لاین 7 مقاومت خوبی در شرایط تنش خشکی دارد. همبستگی بین شاخصهای تحمل به خشکی و عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی محاسبه شد. نتایج تجزیه همبستگی میان شاخصهای تحمل به تنش و عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنیداری را بین شاخصهایSSI و TOL نشان میدهد. در این پژوهش از آنجا که MP و STI همبستگی بالا، مثبت و معنیداری با عملکرد در شرایط بدون تنش و تنش نشان دادند؛ لذا به‌عنوان شاخصهای برتر معرفی میشوند. در این تحقیق، همبستگی شاخصهای مقاومت به تنش با عملکرد بررسی شد. براساس نتایج به دست آمده از عملکرد لاینهای گندم و برآورد حساسیت آنها به تنش، لاین 34 و 26 دارای بیشترین مقاومت در بین لاینهای مورد بررسی بود. لاین 5 نیز جزو حساسترینها در کل لاینها از نظر شاخصهای مقاومت به تنش دستهبندی شد. نتیجهگیری کلی: به‌طور کلی در این پژوهش از آنجا که که شاخصهای میانگین بهرهوری (MP) و شاخص فرناندز (STI) همبستگی بالا، مثبت و معنیداری با عملکرد در شرایط بدون تنش و تنش نشان دادند؛ لذا به‌عنوان شاخصهای برتر معرفی میشوند و بر اساس این نتایج میتوان گفت که لاینهای 12، 16 و 20 لاینهایی با مقاومت بالا هستند.
