TY - JOUR JF - gnbd-arpe JO - 3 VL - 5 IS - 1 PY - 2018 Y1 - 2018/10/01 TI - TT - اثر باکتری‌های حل‌کننده فسفات و قارچ میکوریزا بر خصوصیات ریشه و فعالیت برخی از آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان گندم در شرایط دیم N2 - مقدمه: گندم یکی از مهم­ترین گیاهان زراعی نواحی معتدل است. این گیاه زراعی در جاهایی کشت می­‌شود که دمای بالا موجب محدودیت تولید می‌­گردد. دمای بالا و وقوع تنش در ارتباط با گرم شدن جهانی بوده و خطری برای کاهش عملکرد گندم محسوب می­‌گردد. اعمال تنش سبب تولید گونه‌­های اکسیژن فعال (ROS) در گیاه می‌گردد که به موجب آن ROS­ها می‌­توانند موجب سرعت و اکسیداسیون مخرب اجزای سلولی گردند. بنابراین گیاهان با ایجاد یک سیستم دفاعی پویا مثل کاتالاز، سوپراکسید دیسموتاز و گلوتاتیون و اسیدآسکوربیک سبب جاروب کردن ROS­ها می‌­گردند. از سویی قارچ میکوریزا به‌وسیله القا ریشه‌­های توسعه یافته موجب کاهش تنش اکسیداتیو در گیاه می‌­گردد. مکانیسم­‌های ممکن برای بهبود مقاومت به خشکی در گیاهان تلقیح شده با قارچ میکوریزا شامل افزایش هدایت هیدرولیکی سیستم ریشه، تنظیم روزنه­‌ای، جذب آب در سطوح پایین رطوبت خاک، تنظیم اسمزی و نگه­داری فشار تورگر حتی در شرایط پتانسیل آب بافتی، افزایش فعالیت فتوسنتزی، تجمع پرولین، کربوهیدرات و افزایش وضعیت تغذیه‌­ای می­‌باشد. علاوه‌بر این باکتری­‌های حل­‌کننده فسفات نیز نقش مهمی را در تغذیه فسفری از طریق افزایش قابلیت آن به گیاه به­‌واسطه رهاسازی فسفات از فرم غیرآلی به آلی از طریق حل‌­کردن و معدنی شدن بر عهده دارد. مواد و روش‌­ها: به‌­منظور بررسی اثر باکتری سودوموناس و قارچ میکوریزا بر سیستم ریشه و فعالیت برخی آنزیم‌­های آنتی‌اکسیدان گندم دیم، آزمایشی مزرعه‌ای به‌­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام در سال زراعی 93-1392 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل عامل رقم گندم در دو سطح (کراس­سبلان و ساجی) و تیمار منابع کودی در هشت سطح شامل: 1) تیمار کنترل (عدم مصرف هیچ منبع کودی)، 2) 50 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر، 3) باکتری سودوموناس پوتیدا، 4) قارچ گلوموس موسه، 5) باکتری سودوموناس پوتیدا + قارچ گلوموس موسه، 6) باکتری سودوموناس پوتیدا + قارچ گلوموس موسه + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر، 7) باکتری سودوموناس پوتیدا + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر و 8) قارچ گلوموس موسه + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر بودند. نتایج: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که اثر برهم­کنش رقم × منابع کودی بر خصوصیات ریشه و فعالیت برخی آنزیم­‌های آنتی­‌اکسیدان و خصوصیات فیزیولوژیکی تأثیر معنی‌دار داشت؛ به‌­طوری­‌که رقم ساجی در تیمار قارچ گلوموس موسه + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر موجب افزایش وزن تر ریشه (2/5 گرم)، وزن خشک ریشه (308/0 گرم)، محتوای آب ریشه (6/4 گرم)، حجم مخصوص ریشه (00057/0 گرم وزن خشک ریشه بر سانتی‌متر مکعب حجم خاک) و تراکم حجم ریشه (7/9 گرم وزن تر ریشه بر سانتی­‌متر مکعب حجم خاک) گردید. آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز، کاتالاز و قندهای محلول تحتتأثیر اصلی رقم و منابع کودی معنی‌­دار گردید. رقم ساجی دارای بیش­ترین آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز، کاتالاز و قندهای محلول بود. در بین تیمارهای منابع کودی نیز باکتری سودوموناس پوتیدا + قارچ گلوموس موسه + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر دارای بیش­ترین میزان فعالیت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز، کاتالاز و قندهای محلول در برگ بود. نتیجه­‌گیری:نتایج این پژوهش بیانگر اثر مثبت و معنی‌­دار باکتری­‌های حل­‌کننده فسفات و قارچ میکوریزا بر سیستم ریشه و برخی صفات فیزیولوژیک در گندم در شرایط دیم بود. باکتری­‌های حل‌­کننده فسفات و قارچ میکوریزا موجب افزایش وزن تر ریشه، وزن خشک ریشه، محتوای آب ریشه، حجم مخصوص ریشه و تراکم حجم ریشه نسبت به تیمار کنترل گردیدند، که این افزایش ریشه موجب بهبود رشد گیاه از طریق افزایش فعالیت خصوصیات فیزیولوژیکی و آنتی­‌اکسیدانی شد. با توجه به این­که کشت گندم دیم با تنش خشکی و گرما مواجه می­‌گردد، رقم ساجی و استفاده از قارچ میکوریزا می­تواند از طریق بهبود سیستم ریشه­دهی و افزایش سطح آنتی­‌اکسیدانتی گیاه بهترین نتیجه را در شرایط دیم از خود نشان دهد. SP - 163 EP - 188 AD - UR - http://arpe.gonbad.ac.ir/article-1-313-fa.html ER -