چکیده مقدمه: تنش خشکی بـه‌عنوان مهم‌تـرین تنش غیرزیستی نقش مهمی در کاهش تولید محصـول گیـاهان زراعـی دارد. به‌منـظور ارزیابی تأثیر تنش خشکی بـر صـفات زراعی و مورفولـوژیـکی 8 رقم گندم آزمایـشی در پایـیز 1392 در شهرستان گنبد کاووس اجـرا گـردید. مواد و روش‌ها: این طرح به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامـل تصادفی با چهار تکرار اجرا گردید. ارقام گندم (مرورارید، گنبد، N-87-20، N-90-12، کوهدشت، لاین17، کریم و زاگرس) در دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی مورد بررسی قرار گرفتند. صفاتی از قبیل تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، طول پـدانکل، طول سنبله، عملکـرد دانه، عملکـرد بیولوژیکی و شاخص برداشت اندازه‌گـیری شد. نتایج: نـتایج نشان داد که ارقام گندم از نـظر تمـامی صفات مورد بررسی به‌جز شاخص برداشت تـفاوت معنی‌داری با یکدیگر داشتند. هم‌چنین اثر آبیاری تکمیلی بر تمامی صفات مورد مطالعه به‌جز شاخص برداشت و طول پدانکل معنی‌دار بود. از طـرفی اثرات متقابل ارقام × محیـط برای تمـامی صفات به‌جز عملکرد بیولوژیکی معنی‌دار نبود. عکس‌العـمل ارقام گندم در هر دو شـرایط متفـاوت بـود، بـه‌طـوری‌که تنش خشـکی موجـب کاهـش کلیه صفات مورد ارزیابی مخصوصاً عملکـرد دانـه (72/19 درصد) و عمـلکـرد بیـولوژیــکی (52/18 درصد) گردیـد. اگر چه وجـود شرایط تنش باعـث کاهش عملـکرد دانه در ارقام مختلف نسبت به شرایـط آبیاری تکمیلی شد؛ ولـی مشاهده گـردید که بعضی از ارقام در شـرایط دیـم، تنش خشکی را تحـمل کرده و عملـکرد نسـبتاً قابل قبولی داشـتند. با استفاده از محـاسبه ضرایـب همبستگی، روابـط بین صفات تحت شرایط دیم و آبیاری تکمیلی بررسی شـد و مشخـص گردید؛ صفـاتی مثل ارتفاع بوته و طویل بـودن پدانکل در تحـمل گیـاه به خشکـی می‌توانند دخیل باشند. نتیجه‌گیری:به‌طـور کلی اکثر صفات مورد بررسی نسبت به خشکی عکس‌العمل منفی نشان دادند و بیشترین آسیب در عملـکرد دانه مشاهـده شد. مقـاوم‌ترین رقم به تنش خشکی از نـظر عملکرد دانه رقم لاین17 بود. با توجه به نتایج پژوهش و داده‌های به‌دست آمده اعمـال آبیاری تکمیـلی در گندم‌های دیـم تأثیری معنـی‌دار بر افزایش عملکرد دانه داشت. واژه‌های کلیدی: آبیاری تکمیلی، تحمل خشکی، صفات زراعی و مورفولوژیکی، رقم، گندم
